Konşimento sözcüğü günlük hayatta pek kullanılmamaktadır. Ancak ticaret, ulaşım ve sigorta sektöründe yaygın şekilde kullanılan konşimento sözcüğü esasında bir terimdir. Konşimento kavramı bu sebeple merak edilmektedir. Konşimento nedir ve çeşitleri nelerdir ?
Konşimento, bir kıymetli evraktır. Hukuki bir terim olan "kıymetli evrak" başlığı altında ele alınan konşimento bir taşıma senedidir. Deniz yolu taşımacılığında, bir gemiye teslim edilen yükün alındı belgesine konşimento adı verilmiştir.
Konşimento Nedir Ve Çeşitleri Nelerdir?
Konşimento sözcüğünün İngilizcesi "billi of lading" dur. Konşimento bir taşıma belgesidir. Türk Ticaret Kanununda düzenlenmiştir. Konşimento veya taşıma senedi, üzerinde yükleyici, alıcı, ihbar merkezinden başlamak üzere her türlü bilginin yer aldığı bir kıymetli evraktır. Herhangi bir yük gemiye yüklendiğinde konşimento ile karşılaşılır. Konşimento, gemiye yüklenilen bir malın teslim alındığını gösteren, gönderenin ve alıcının adlarının yazılı olduğu bir hukuki belgedir. Taşıma belgeleri ya da senetleri 3 çeşittir:
Kara Yolu Taşıma Senedi: Uluslararası nitelikteki CMR anlaşmasının hükümlerini kabul eden ülkeler tarafından kullanılan bir karayolu taşıma belgesidir. Taşımanın CMR hükümlerine göre yapıldığını gösterir. Bu konşimento navlun komisyoncusu ya da taşımacılık şirketi tarafından alıcının adına düzenlenir. Kara Yolu Taşıma Senedi, malların belirtilen şartlarla taşınmak üzere ve iyi durumda alındığını gösteren hukuki bir belgedir. Yani taşıma sözleşmesinin yapıldığını gösteren hukuki bir belgedir. Bu belge malları temsil etmediği için ciro edilemez.
Hava Yolu Taşıma Senedi: Hava yolu taşımacılığında kullanılan taşıma belgesidir.
Deniz Yolu Taşıma Senedi: Deniz yolu taşımacılığında kullanılan taşıma belgesidir.
Konşimentonun da kendi içinde farklı çeşitleri bulunmaktadır. Konşimentonun çeşitleri ise şu şekildedir:
Short Form Bill's Of Lading: Bu konşimento çeşidinin özelliği taşıma sözleşmesi metninin konşimentonun arka yüzünde yer almasıdır.
Container Bills Of Lading: Eğer taşıma konteyner ile yapılıyorsa buna uygun matbu evrak düzenlenir.
Liner Bill Of Lading: Bu konşimento çeşidid tarifeli deniz seferi yapan gemilerle yapılan taşımacılıkta kullanılır.
Trough Bill Of Lading: Bu konşimento kombine taşımacılık denen bir taşımacılık çeşidinde kullanılır. Eğer taşıma karayolu bağlantılı deniz yolu ve yeniden karayolu şeklinde farklı birden çok taşıma çeşidi ile gerçekleştirilecek ise bu konşimento düzenlenir.
Charter Party Bill Of Lading: Bu taşımacılık türünde yükleten ya geminin tamamını ya da bir bölümünü kiralar. İşte bu taşımanın ayrıntılarını ve şarta bağlanan bazı riskleri bu özel sözleşmeye tabidir.
Non-Negotiable Bill Of Lading: Ciro edilemeyen bu belge ise doğrudan malın alıcısı adına düzenlenir.
Combined Transport Bill Of Lading: Bu konşimento birleşik taşıma konşimentosu olarak da adlandırılır.
Tanker Bill Of Lading: Tankerler için kullanılan ve tanker konşimentosu olarak da bilinene çeşididir.
Kaptan Makbuzu: Bu makbuz konşimentoya tanzimine kadar malları temsil eden geçici bir belgedir.
Konşimento Özellikleri
Deniz yolu taşıma senedi olan konşimentonun özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:
Konşimento bir kıymetli evraktır.
Konşimento belirtilen malın mülkiyetini de temsil eden bir belgedir.
KonÅŸimento ciro edilebilir. Ciro edilmesiyle konÅŸimentoda belirtilen mal el deÄŸiÅŸtirir.
Konşimento aynı zamanda bir makbuzdur. Malı yükletene verilen, emre ve nama düzenlenebilen ve belge konusu malların taşınmak üzere kabul edildiğini gösteren bir makbuzdur.
#Konşimento, malı yükleyen gemi şirketinin ya da onun yetkili acentesinin ya da yükleme limanında acentesi yoksa gemi kaptanının malı yükletene verdiği ve aynı zamanda yükleme kaydı konduğunda da bir taşıma sözleşmesidir.
Konşimento 3 nüsha olarak tanzim edilir. Bir nüshası yükletene verilir. İkinci nüshası mallara eşlik eder ve üçüncü nüshası da taşımacıda kalır.
Konşimento Türleri
1) Short Form Bill's Of Lading
Yukarıda belirtildiği üzere konşimento aynı zamanda bir taşıma sözleşmesidir doğal olarak taşıma şirketinin şartlarını içeren bu sözleşmenin tam metni konşimentoların arka yüzünde küçük puntolu harflerle matbu olarak yer alır. Bu sözleşmeler muhtelif #uluslararası antlaşmalarla belirlenmiştir. Short form #konşimentonun en belirgin özelliği sözleşme metninin belgenin arka yüzünde yerelmasıdır. Arka yüzde yer alması gereken sözleşme metninin kaynağına on yüzde değinilmekle yetinilmiştir bu özelliğinden dolayı bu tür konşimentoya "Blank Back" (arkası bos) konşimento denir. #Akreditifte aksine bir şart yoksa bankalar bu tür konşimentoları kabul eder.
2) #Container Bills Of Lading
Konteynır içine mal konularak kapatılan ve gümrükçe mühürlenen hafif metalden yapılma dünya standartlarında belirlenmiş ölçü ve tipleri olan büyük bir kutudur . Taşıma konteynırlarla yapılıyorsa buna uygun matbu formu bulunan konteynır konşimentosu düzenlenir malların gemi şirketince kontrol edilmesi söz konusu olmadığından konşimentodan mala ait ayrıntılar yükletenin beyanına göre yazılır. Bu hususu belirten ibare "Shıpper's Load And Count" şeklindedir. Dolayısıyla konteynırlar ile sevkiyatı alıcı sadece güvendiği satıcılardan kabul etmelidir.
3) Liner Bill of Lading
Tarifeli sefer yapan gemilerle yapılan taşımacılıkta kullanılır. #Tarifeli sefer yapan gemilerde kalkış/varış saatleri uğrayacakları #limanlar yanaşacakları limanlara kadar her ayrıntı belirli ve düzenlidir. Ayrıca genellikle bir antlaşmaya taraf olduklarından bu antlaşmanın ortak hüküm ve kolaylıklarından yararlanırlar. Güvenli #taşıma için tercih edilirler.
4) Through Bill of Lading
İki liman arasındaki #denizden taşımanın uzantısında kara yolu ile taşıma da varsa (önce karayolu sonra denizyolu) ve tanzim edilen konşimento malın bu tür aktarmalı taşımasını kapsıyorsa buna Through Bill of Lading (tek konşimento) denir. Benzer amaçlar için düzenlenen birleşik taşıma (#Combıned Transport) konşimentoları da vardır. Fakat bunlar navlun komisyoncuları tarafından tanzim olunur ve taşıma süresince demir yolu olmayabilir oysa Through Bill of Lading'de mutlaka denizyolu parkuru bulunur ve belge gemi şirketi veya yetkili acentesi tarafından tanzim edilir.
5) Charter Party Bill of Lading
Yükleten geminin tümünü veya bir bölümünü bir sefer için kiraladığında gemi şirketi ile Charter Party sözleşmesi yapar . #Taşımanın ayrıntıları ve şarta bağlanan bazı riskler bu özel sözleşmeye tabıdır. Bu durumda düzenlenen konşimentoya "Subject To Charter Party" kaydı konulur. Sözleşme belirli bir sure için yapılırsa buna "Time Charter" belirli bir sefer için yapılıyorsa da buna "Trip #Charter" sözleşmeleri denir. Bu tür konşimentoların bankalarca kabul edilmesi ancak akreditifte buna izin verilmesi şartıyla mümkündür. Hukuki nedenlerden dolayı bankalar bu tür konşimentoyu içeren vesaiki teminata almakta çekimser davranırlar zira charter party navlun #sözleşmeleri iki taraf arasında yapılan özel bir sözleşmedir. Bu nedenle genel esasların üzerinde olup anlaşmazlık halinde öncelik taşırlar. #Alıcı sözleşme ayrıntılarından haberi olmadığı için herhangi bir sorunda sözleşmenin bir maddesi alıcının aleyhine çalışabilir. #Navlun ödenmediğinde #gemi sahibinin mallara el koyma hakkı vardır.
6) Non-Negotiable Bill of Lading (Ciro Edilemez KonÅŸimento)
Bazı durumlarda konşimentolar birkaç el değiştirebilir sonuçta konşimento geminin varışında alıcın eline gelmeyebilir varış limanında malın teslim işleminin gecikmeli olmaması için bazı denizcilik işletmelerince geliştirilen non-negotıable kullanılır. Bu belge doğrudan malın alıcısı adına düzenlenir. Ciro edilemez. Belge temsil ettiği malların alıcıya teslimi sorun yaratmaz.
7) Combined-#Transport Bill of Lading - Birleşik Taşıma Konşimentosu
Bu belge birden fazla (Multimodal) taşıma aracı ile gerçekleştirilen ve taşıma sürecinde denizyolu bulunmasında şart olmayan bir taşımaya ait konşimentodur. Navlun komisyoncuları veya adına cto "Combined Trasport Operator" denen işletmecilerce düzenlenir. Normal deniz konşimentolarında görülen yükleme ve boşaltma limanlara ait boşluklar yerine bu belgede teslim alma yeri (place of receipt) teslim etme yeri (place of delivery) haneleri görülür. Çünkü taşımanın özelliği itibariyle bu yerlerin liman olması gerekmez. Bu belgenin çift amaçlı kullanımı için "Combined #Transport Or Port To Port Shıpment Bill of Lading" (Birleşik Taşıma Ve Limandan Limana Taşıma Konşimentosu) formu da mevcuttur. Formda her iki taşıma türü için kullanılmak üzere yükleme limanı boşaltma limanı teslim alma yeri ve teslim etme yeri haneleri bulunur. Belge limandan limana taşımayı kapsıyorsa deniz konşimentosu niteliğinde olacağından gemi şirketince düzenleceği tabiidir.
8) Tanker Bill of #Lading - Tanker KonÅŸimentosu
Ham petrol sıvı yakıt ve kimyevi maddelerin taşımasında kullanılan tankerler için düzenlenen konşimentolardır. Dökme/sıvı yükün taşıması